Mātauranga Māori
Prioritising the rights and interests of whānau, hapū, iwi and Māori for their taonga and mātauranga to inform future ways of working for the institutions.
Nā League of Live Illustrators ngā tānga i roto i a Ōkoro – wānanga kaimahi Māori
“ Mehemea ka moemoea ahau, ko ahau anake. Mehemea ka moemoea tātou, ka taea e tātou”
If I dream, I dream alone. If we dream as a collective, we can achieve our dream
Te Puea Hērangi (1883-1952)
He aha te pou Mātauranga Māori?
He mea waiwai ki a Te Ara Tahi me tō tātou ahunga whakamua te whatu i te mātauranga Māori ki roto i te tūāpapa o ngā whare tuku ihotanga e toru, arā, ko Te Rua Mahara o Te Kāwanatanga, Te Puna Mātauranga o Aotearoa, ko Ngā Taonga Sound & Vision hoki.
Ko tā rātou hei kaitiaki mātauranga, taonga hoki, he manaaki, he tiaki i ēnei taonga tuku iho, he āhukahuka, he whakaute i te mana tuku iho me ngā aronga a te Māori mō ngā taonga e tiaki nei e tātou. Ko tā te pou mātauranga Māori he anga atu ki te ao ki tua me te tautoko i ngā whare tuku ihotanga ki te:
urupare atu ki ngā hiahia me ngā tūmanako a ngā whānau, ngā hapū, ngā iwi, ngāi Māori anō hoki hei āhei te toro atu, hei tiaki hoki i te mātauranga,
whakatōkia te ao Māori ki roto i ngā whare tuku ihotanga e whai pakiaka ai ngā mahi kaitiaki a te Māori,
te mahi tahi me te hautū ngātahi puta noa i te rāngai whānui kia kotahi ai te kōkiri whakamua.
Ngā whāinga i ngā pou?
E whā ngā matea matua mātauranga Māori i kitea i te tātaritanga o te whakatō i te ao Māori me te Tiriti i roto i ngā mahi e mahia ana i ngā whare tuku ihotanga:
kua roa e māturu ana te haumi i te taha mātauranga Māori me ana āheitanga,
ngā korenga ā-raupapa pāhekoheko
kua roa e whakatairanga ana ngā aronga me ngā ritenga a te ahurea rahi, ka mahue ki muri ko te ao Māori me te mātauranga Māori,
e matea ana te puna mōhio, ngā āheitanga me te whakatinanatanga.
Ka tīmata ake ngā mahi whakatikatika ki ngā whāinga matua e rua a te pou Mātauranga Māori:
Whāinga tuatahi: Kia mārama pū ki ngā momo whakahaere o ngā whare tuku ihotanga e whakatō ana i te ao Māori me Te Tiriti i a rātou e tiaki ana i te mātauranga Māori.
Whāinga tuarua: Kia mārama pēhea te whakatinana i te mātauranga Māori / kaupapa Māori e tutuki ai ngā putanga iho ka hua ake i Te Tiriti e whakaute ana i te mana tuku iho me ngā aronga a te Māori, e āhei ai ia te toro atu, te tiaki hoki i ana taonga.
Ehara i te mea kua toka ēnei whāinga. He rerekē ngā tikanga a tēnā iwi, ā tēnā hapū, ā tēnā whānau, me tana kawe i ōna ake tikanga, me ōna ake kawa. He āhuatanga tuku whakaheke i ōna wheako me āna kōrero tuku iho. Ka whāia te whanaketanga o te pou Mātauranga Māori i tā te Māori mōhio ki tōna ao me āna mahi. Kāore hā ka urutau, ka rerekē hoki ēnei whāinga i ngā kōkiritanga whakamua.
Te tirohanga kōmuri
Nau mai ki Ōkoro – wānanga mō ngā Kaimahi Māori
I te Paengawhāwhā o te tau 2022, i hui tahi ā-tuihono ai ngā kaimahi Māori ki te whakawhitiwhiti whakaaro mō Te Ara Tahi me tō tātou ahunga whakamua, hei tautoko i te tauāki tirohanga whakamua. Ko te wānanga nei, he urupare ki te hiahia a ngā kaimahi Māori puta noa i ngā whare tuku ihotanga kia whai wāhi ai te ao Māori i te tāraitanga o te tauāki tirohanga whakamua. He wā hei whakapakari i te whanaungatanga o ngā kaimahi Māori puta noa i ngā whare tuku ihotanga, hei whakamōhio atu te mahi a tēnā, a tēnā, hei kōkiri hoki i ngā āhuatanga o te ao Māori mō ngā uri whakatipu, e pakari ake ai te mahi tahi i ngā whare tuku ihotanga. I whai painga ngā kōrero, ā, i kawea aua mōhiotanga ki te rōpū tārai i te tirohanga whakamua mō Te Ara Tahi. Tirohia ngā kōrero matua a ngā kaimahi ki konei: Ōkoro – Wānanga kaimahi Māori insights
He mahere haumitanga arotau (ILM) mātauranga Māori – tā tātou kōrero haumitanga
He mea nui te kōrero haumitanga ka kōrerotia e tātou, me te kōrero ka waihangatia e tātou mō te panonitanga hei whakaputa i ngā hua pai ake e āhei ai te Māori ki te whakatutuki i ana tūmanako. E rua rā i te Haratua ngā kaihautū matua me ngā kaimahi Māori e whakawhanake ngātahi ana tētahi mahere haumitanga arotau, ara mātauranga Māori hoki. He wā tēnei i āhei ai te: tūhono i ngā momo whakahaere ō nāianei ki ngā momo whakahaere e tumanakotia ana e tātou, tautohu i ngā tau ārai matua me ngā urupare hei turaki i ēnei tau ārai, whakatutuki i ngā huanga mā te ū ki ngā urupare o tō tātou pūnaha tuku ihotanga. Ko tā te ILM nei he whakaatu i tā tātou kōrero haumitanga hei tuarā i te panonitanga e tutuki ai ngā whāinga o te pou me ngā momo whakahaere hou i roto i te pūnaha o te tuku ihotanga, i te taha o ngā whānau, hapū, iwi, ngā hoa Māori me ngā iwi whānui hōrapa i Aotearoa. Ka tautoko hoki te ILM Mātauranga Māori i te whanaketanga o te kēhi pakihi ā kō ake nei mō Te Ara Tahi me te whakatūnga o tētahi ara whai rawa.
Whakawhanake i ngā kupu tohutohu – te whakapakari i te whakapono i waenganui i ngā hoa me te hunga whakatau whakaaro
Ka whanake te āheitanga mātauranga Māori i roto i te roanga o te wā. Mā te rato i ngā kupu tohutohu me ngā rawa tautoko e pakari ake ai te mātauranga me te kaupapa Māori i roto i ngā mahi e mahia ana e tātou, e pakari hoki te āheitanga o ngā whare tuku ihotanga. E tutuki ai ngā whāinga o te pou, kua tāraia he paerewa mātauranga Māori me tētahi aratohu hei arahi i ngā whakapānga ki te iwi Māori. Ko tā mātou e whai nei i roto i ngā āhuatanga e hāngai ana ki ngā whānau, hāpu, iwi anō hoki, ko te āhukahuka me te whakatinana i ngā tikanga me ngā tūmanako a te Māori mai i te tāraitanga, ki te whanaketanga, tae rawa ake ki te whakatinanatanga. Koianei ngā rawa hei āwhina i a tātou, hei kīnaki hoki i ngā aratohu me ngā rauemi kei te whakamahia kētia e koe. Ka kitea ēnei rawa ki te wāhanga Rauemi kei raro iho nei.
Ko wai mātou?
Ko te Taituarā Mātauranga Māori mātou, ko te Poutoko Tūhono Mātauranga Māori, ko te Poutoko Kaupapa Mātauranga Māori o Te Tari o te Hautū – Te Haumi te tīma o tēnei kaupapa. Arā ko:
Te Paea Paringatai - Taituarā Mātauranga Māori (Director Mātauranga Māori)
Jacinta Paranihi-Anae - Poutoko Tūhono Mātauranga Māori (Principal Engagement and Programme Strategy Lead)
Cellia Joe-Olsen - Poutoko Kaupapa Mātauranga Māori (Projects and Initiatives Lead)
Ko a rātou kaitautoko, ko Te Hinaki, arā, ko te Kaihautū Te Rua Mahara o Te Kāwana, me te Kaihautū Ratonga Māori Te Puna Mātauranga o Aotearoa me Te Pou Ārahi Ngā Taonga Sound & Vision. Ka mahi ngātahi te pou me ētahi atu rōpū horapa i Te Ara Tahi, Te Puna Mātauranga o Aotearoa me Te Rua Mahara o Te Kāwana.
He aha kei te pae?
Tīmata ai tā mātou whakatakoto i te kaupapa here mātauranga Māori i te Hongongoi 2022, hei tautoko i te whakatōnga o te mātauranga Māori ki roto i ngā mahi o ngā whare tuku ihotanga. Ka whaiwhakaaro te kaupapa here ki te whakapakari i a tātou mahi, ngā rātonga, ngā aratohu, me ngā kaupapa here whakahaere ā-roto kia nui ake ngā āheinga a te Māori ki te toro atu me te tiaki i ngā taonga me ngā mātauranga. Ka rite te kaupapa here ahumoni – wahanga tuarua. Hei ārahi i te ahunga whakamua o te pou me āna whāinga. Ka whakatauria ngā hua matua ka puta me ngā mahi hei whakatutuki mō ngā tau e heke mai nei, pēnei ki te tautoko i te tirohanga o Te Ara Tahi, Mana Taonga, Mana Tangata, Manaaki.